Vücut fonksiyonlarının farklı toksik maddeler yüzünden bozulması olarak tanımlanabilen zehirlenme, kişinin yaşamsal fonksiyonlarını etkileyebilir. Zehirlenmenin neden kaynaklandığına bağlı olarak kişide farklı belirtiler görülebilir. Bulantı, kusma, karın ağrısı, hâlsizlik, baş dönmesi ve ishal, zehirlenme varlığında en sık görülen belirtiler arasında yer alır. Zehirlenme sıklıkla besinlere bağlı olarak gerçekleşir. Ancak solunum ve cilt yoluyla zehirlenmelerin sayısı da azımsanmayacak kadar fazladır. Kişi, zehirlendiğini fark ettiğinde acilen tıbbi yardım alması, olası sağlık problemlerinin önlenmesinde son derece önemlidir. Kişinin zehirlenme şüphesiyle sağlık kuruluşuna başvurması durumunda hekim, öncelikle hastanın genel sağlık durumunu anlamak için fizik muayene yapar. Eğer zehirlenme şiddetliyse yaşam bulguları değerlendirilir, bilinci kontrol edilir. Tedavi verilmeden önce hastanın zehirlenmesine yol açan etkenin saptanması son derece önemlidir. Örneğin kimyasal maddelerin yutulması durumunda hastanın kesinlikle kusmaya zorlanmaması gerekir. Bu yüzden zehirli maddenin türünün ne olduğu, kişinin düzenli kullandığı ilaçların ne olduğu gibi bilgiler son derece önemlidir. Zehirlenme belirtileri ve tedavisine geçmeden önce sıkça sorulan "Zehirlenme nedir?" sorusunu yanıtlamak gerekir.
Zehirlenme nedir?
Zehirlenme, vücut için zehirli olan toksik maddenin ya da normalde toksik olmayan bir maddenin yüksek miktarda alınmasıyla bir veya birden fazla vücut fonksiyonunun bozulması olarak tanımlanabilir. Zehirlenme, kişinin yaşına, fiziksel özelliklerine, maruz kalınan toksik maddenin türüne, vücuda alınış şekline ve dozuna göre farklılık gösterir. Zehirlenmelerin %60'ı 5 yaşın altındaki çocuklarda ve %90'ı ev ortamında meydana gelir. Zehirlenmeye neden olan etkenlerin başında ise sindirim yoluyla alınan, bozuk besin, ilaç, alkol ve mantar gelir. Ancak zehirlenme, solunum ya da cilt yoluyla da gerçekleşebilir. Zehirlenmenin neden kaynaklandığına bağlı olarak kişide görülen yakınma ve bulgular farklılık gösterir. Aynı şekilde tedavinin türü de zehirlenmeye yol açan etkenin saptanmasına bağlı olarak değişir. Kişinin farklı sebeplerle zehirlendiği fark edildiğinde öncelikle zehirlenmeye yol açan toksik madde hastadan uzaklaştırılmalı ve hızlıca ilk yardım alabileceği kuruluşa başvurulmalıdır.
Zehirlenmeye yol açan etkenler nelerdir?
Zehirlenmeye yol açan etkene bağlı olarak kişide pek çok farklı belirti ortaya çıkabilir. Bazı zehirleme türleri kişinin hayatını kaybetmesine neden olabilecek kadar ciddi boyutta olabilir. Bu yüzden zehirlenmeye yol açan etkenin saptanması son derece önemlidir. Zehirlenme üç farklı şekilde gerçekleşir.
Sindirim yoluyla gerçekleşen zehirlenmeler
Ağız yoluyla alınan toksik maddelerin yol açtığı zehirlenme, dünya çapında en sık görülen zehirlenme türüdür. Bozuk besinler, zehirli mantar türleri, aşırı alkol kullanımı, yüksek dozda ilaç alınması, temizlik ürünleri gibi kimyasal maddelerin bilinçli ya da bilinçsiz olarak içilmesi, sindirim yoluyla gerçekleşen zehirlenmelerin başında gelir. Gıda zehirlenmesi belirtileri de zehirlenmeye neden olan etkene göre farklılık gösterir.
Gıda Zehirlenmeleri:
Çoğunlukla bakteri ya da toksinlere maruz kalan yiyecek ya da içeceklerin tüketilmesiyle meydana gelir. Gıda zehirlenmesi en sık; iyi pişmemiş et, balık, pastörize edilmemiş süt ve arıtılmamış suda yer alan kampilobater (Campylobacter) adlı bakteriye bağlı olarak gerçekleşir. İkinci en sık rastlanan etken ise salmonella adlı bakteridir. Bu bakteri de çiğ yumurta, çiğ et, pastörize edilmemiş süt ve kümes hayvanlarında bulunur. E. coli (Escherichia coli, koli basili), clostridium botulinum, listeria, shigella ve klostridya adlı bakteriler, besin kaynaklı zehirlenmeye yol açan diğer faktörler arasında yer alır. Gıda zehirlenmelerinde sıklıkla bulantı, kusma, şişkinlik, ishal ve karın ağrısı gibi belirtiler görülür.
Kimyasalların Yutulması:
Kimyasalların yutulmasına bağlı olarak gerçekleşen zehirlenme, bilinçli ya da bilinçsiz olarak gerçekleşebilir. Bilinçsiz zehirlenmeler sıklıkla kimyasalların önceden besin maddesi içeren ürünlerin kutularına koyulmasıyla gerçekleşir. Çamaşır suyu, tuz ruhu, ağartıcı ve açıcı gibi kimyasalların oral yolla vücuda alınması son derece tehlikelidir. Üçüncü derece yemek borusu yanıklarına yol açabilen bu durumda ürünün tekrar aynı yoldan geçerek oluşturduğu tahribatı arttırmaması için kişi kesinlikle kusturulmamalıdır. Kişiye su, süt, ayran vb. içecekler verilmemelidir. Mümkün olan en kısa sürede hastaya koma pozisyonu (sağ tarafa yatar şekilde yarı yüzükoyun) verilmeli, üzeri örtülmeli ve ambulans çağrılmalıdır. Mide bulantısı, ishal, midede ve boğazda yanma hissi gibi belirtilerle karakterizedir.
İlaç Zehirlenmeleri:
Ölümle sonuçlanabilecek kadar ciddi problemlere yol açabilen ilaç zehirlenmesi, çocukların ilaçları yanlışlıkla fazla miktarda içmesiyle olabileceği gibi ilaçların bilinçli olarak içilmesiyle de gerçekleşebilir. Erken fark edildiğinde ve hızla müdahale edildiğinde etkileri önlenebilen bu zehirlenme türünde hasta, ambulans gelene kadar koma pozisyonunda bekletilmelidir. İlaç zehirlenme belirtileri, bulantı, kusma, kasılma, kramp, karın ağrısı, solunumun hızlanması, nabzın artması, uyku hâli, baygınlık ve bilinç kaybı şeklinde görülebilir.
Solunum yoluyla gerçekleşen zehirlenmeler
Zehirli maddelerin solunmasıyla gerçekleşen bu durum, en sık rastlanan ikinci zehirlenme türüdür. Zehirli maddelerin solunum yoluyla vücuda girmesiyle oluşan solunum zehirlenmesi, çoğunlukla tüp kaçağı, baca sızıntısı, egzoz gazı gibi nedenlere bağlı olarak ortama sızan karbonmonoksit gazının teneffüs edilmesiyle oluşur. Baş ağrısı, bulantı, bitkinlik, nefes darlığı, kalp çarpıntısı en sık görülen bulgular arasında yer alır. Bu gibi durumlarda kişi, hızla temiz hava alabileceği bir ortama çıkarılmalı, gazın bulunduğu ortamdaki bütün cam ve kapılar açılarak mekan havalandırılmalıdır. Hastanın bilinci kapalıysa koma pozisyonu verilerek ambulans çağrılmalıdır. Solunum zehirlenmelerine yol açan bir diğer faktör de çamaşır suyu gibi kimyasal maddelerin farklı bir kimyasalla karıştırılarak kullanılmasıdır. Çamaşır suyu ile tuz ruhunun birlikte kullanımı buna en iyi örnektir. Göz yanması, cilt kaşıntısı, kızarıklık, bulantı, kusma, solunum sıkıntısı, baş dönmesi, ishal ve göğüs ağrısı en sık görülen belirtiler arasındadır. Bu gibi durumlarda da kişi hızla bulunduğu ortamdan uzaklaştırılmalı, kusturulmamalı ve hızla sağlık kuruluşuna götürülmelidir.
Cilt yoluyla gerçekleşen zehirlenmeler
Toksik maddelerin, cilt ile temasıyla gerçekleşen bu zehirlenme türü, çoğunlukla böcek sokması, ilaç enjeksiyonu, saç boyası ve zehirli kimyasalların deriye teması ya da deri yoluyla emilimi ile gerçekleşir. Cilt zehirlenmelerinde belirti çoğunlukla temasın gerçekleştiği bölgede kızarıklık, kabarma, yangı ve his kaybıyla karakterizedir. Maruz kalınan toksik maddenin türüne göre hissizlik, tüm uzva ya da tüm vücuda yayılabilir. Bu gibi durumlarda eller, zehirli madde ile temas ettiyse hızla yıkanmalı ve toksik maddenin bulaştığı kıyafetler çıkarılmalıdır. Zehre maruz kalan vücut bölgesi bol suyla yıkanmalı ve en yakın acil servise başvurulmalıdır.
Zehirlenme belirtileri nelerdir?
Vücuda farklı yollardan giren farklı zehir türleri, vücudun yaşamsal fonksiyonlarına zarar verecek düzeyde olabilir. Bu yüzden zehirlenmenin kaynağının belirlenmesi son derece önemlidir. Zehirlenme, sindirim, solunum ve cilt olmak üzere üç farklı şekilde gerçekleşir. Sindirim yoluyla gerçekleşen zehirlenmelerde genel olarak belirtiler, bulantı, kusma, karın ağrısı ve ishal şeklinde görülür. Toksik maddenin solunmasıyla oluşan zehirlenmelerde, nefes darlığı, baş ağrısı, cilt kızarıklığı, morarma ve baş dönmesi gibi semptomlar görülebilir. Cilt yoluyla gerçekleşen zehirlenmeler ise genel olarak, kızarma, his kaybı, yangı hissi gibi belirtilerle seyreder. Zehirlenme dolaşım sistemini etkilediğinde belirtiler, baş ağrısı, soğuk ter, kalp durması şeklinde görülürken, sinir sisteminin etkilenmesi durumunda, kas ağrısı, kasılma, hareket bozuklukları, şok ve bilinç kaybı gibi belirtiler görülür. Kişinin zehirlendiği fark edildiğinde öncelikle toksik maddenin ne olduğu bulunmalı ve kişiden uzaklaştırılmalıdır. Hastanın hayati fonksiyonlarının devamı sağlandıktan sonra hasta hızla en yakın sağlık kuruluşunun acil servisine götürülmelidir. Eğer siz de zehirlendiğinizi düşünüyorsanız en yakın sağlık kuruluşuna başvurarak, kontrollerinizi yaptırmayı ihmal etmeyin. Sağlıklı günler dileriz. medicalpark.com.tr
