Allerji

Allerji vücudumuza dışarıdan giren çeşitli maddelere karşı gösterilen aşırı bir tepkidir. Bugünkü bilgilerimiz ile 1921'de Prausnitz ve Küstner, balık allerjisi olan bir kişiye intradermal balık ekstresi enjekte ettiklerinde ani bir kızarıklık ve ödem gözleyip, ilk allerjik reaksiyonun tanımını yapmışlardır. Normal insanlarda hiçbir etki oluşturmayan maddeler bazı kişilerde saman nezlesi, astım, deride döküntüler (kurdeşen, ekzema, kontakt dermatit), anaflaktik şok, ishal ve kusma gibi sağlık problemlerine yol açabilmektedir. Allerjinin ortaya çıkmasında öncelikle allerjik bir bünyeye ihtiyaç vardır.

Allerjik bünye (atopik bünye) ne demektir?

Allerjik bünye (atopik bünye): Toplumda yasayan bireylerin yaklasik %30'u allerjik tabiattadir. Bu kisiler duyarli olduklari bazi allerjenlere karsi özel E tipi antikorlar araciligiyla abartili bir reaksiyon olusturabilme yetenegindedirler. Antikorlar vücudumuza giren yabanci maddeleri taniyip bunlari yakalama yetenegine sahip protein yapisinda olusumlardir. E tipi antikorlar bu antijen dedigimiz yabanci molekülleri yakaladiktan sonra bazofil ve mast hücreleri gibi allerjik reaksiyonlari ortaya çikarabilen hücreler ile temasa geçmekte ve allerjik hastaliklarin ortaya çikmasini saglamaktadir. Bu tip antikorlara bagli olarak bazen degisik allerjik hastaliklar ortaya çikabilir. Ancak tek basina allerjik bünyeye sahip olmak, yani atopik olmak bir hastalik olmayip allerjik hastaliklara bir çesit aday olma, yatkin olma durumudur. Bu tamamen ailesel geçisli (irsi) bir durumdur. Atopik olma veya olmama durumu genetik olarak belirlenmektedir. Ancak atopik kisilerde allerjik hastaliklarin gelisip gelismemesi çevresel allerjenlerle karsilasma yogunluguna bagli olarak degismektedir. Daha dünyaya gelmeden gebelik döneminde veya hayatin erken döneminde, emzirme periyodunda annenin sigara içmesi, allerjik gidalari tüketmesi, ortamin allerjen yogunlugunun fazla olmasi gibi faktörler atopik kisilerde allerjik hastaliklarin görülme sikligini artirir. Allerjik rahatsizliklarin ortaya çikmasi için gerekli olan ikinci sart , allerjen dedigimiz yabanci moleküllerin varligidir.

Allerjik rahatsizliklara neden olan belli basli allerjenler

Polenler, mantar sporlari, ev tozu, hayvansal ve böcek antijenleri, kimyasal maddeler, gida ve ilaçlardir. Polenler: Bitkilerin fertilizasyonu için gerekli yuvarlak veya yumurta biçiminde hücrelerdir. Polenlerin hepsi allerji yapmaz. Bir çok allerji hastasi karanfil, gül gibi renkli ve kokulu çiçeklerin allerji meydana getirdigini sanirlar. Oysa, bu tür bitkilerin polenleri genellikle böcekler ile tasindigindan, agir ve yapiskandirlar ve havada yaygin bulunmazlar. Ancak hava ile yayilma özelligi olan, hafif ve yapiskan olmayan polenler allerjik reaksiyonlara neden olabilir. Bu tür polenler çevremizde yaygin olarak çayir, ot ve bazi agaçlarda bulunur.Tek bir çiçekten milyonlarca polen havaya karisabilir ve 300-400 km yol katedebilir. Bunun için ufak bir bölgede polenlerin tam olarak yok edilmesinden bahsedilemez. Polenlerin yayilisi bazi iklim sartlarina baglidir. Bol yagisli mevsimleri takiben havadaki polen miktarlarinda da artis olur. Dolayisiyla iklim kosullarinin neticesinde havadaki polen miktarina bagli olarak kisinin sikayetlerinde artma veya azalmalar olabilmektedir . Küf mantarlari: Tabiatta yaygin olarak bulunur. Bitkiler üzerinde ve toprakta uygun hava sartlarinda kendiliginden çogalirlar. Ev hanimlari mantarlari ekmegin veya peynirin küflenmesi, meyve ve sebzelerin bozulmasi olarak tanirlar. Allerjiden sorumlu olanlari genellikle tarim ürünlerinde arpa, bugday ve misirda bulunur. Özellikle tarimla ugrasan kisilerde allerjik hastaliklara neden olurlar, ancak mantar sporlari polenlerden genellikle daha ufaktir ve havaya yayilarak tarimla direk olarak ugrasmayan kisilerde de allerjik nezle ve astim olusturabilir. Mantar sporlari evde rutubetli yerlerde bol miktarda bulunur ve allerjisi olan kisilerde yil boyunca rahatsizlik meydana getirirler. Polen ve mantar sporlari hava kirliliginin fazla oldugu zamanlarda kisileri daha çok etkilemektedir. Bunun da kirli havanin solunum yollarindaki korunma mekanizmalarini bozmasi sonucunda oldugu sanilmaktadir. Ev tozlari (AKARLAR): Içerisinde birçok allerjen bulunur. Bunlar çesitli organik ve inorganik maddelerdir. Bunlar içerisinde allerji bakimindan en önemlisi Dermatophagoides adi verilen toz akarlaridir. Mikroskopta örümcek biçiminde görülen bu ufak hayvancik rutubetli bölgelerde ev tozunda bol miktarda bulunur. Toz akarlari daha çok yazin çogalirlar fakat allerjik etkileri kisin da görülür. Çünkü ev tozunda ölen akarlarin parçalari ve diskilari bütün yil boyunca bulunur. Hayvan tüy ve deri döküntüleri: Siklikla allerji nedeni olabilir. Bu hayvanlarin bazen salyasi bazen diskilari allerjenik olabilmektedir. Bilhassa kustüyü yastiklar zamanla ufalanip toz haline geldikçe solunum sistemine girmesi kolaylasmaktadir. Ayrica bunlar mantar bakteri ve ev-tozu akarlari için uygun üreme vasatlaridir. Kediler köpeklere nazaran daha çok allerjeniktirler. Hayvan gönderilse bile artiklari aylarca evde kalabilir. Gidalar: Bazen deride kasinti ile baslayan ürtiker ya da nezleye neden olabilirler. Bazen de bulanti, kusma ve anafilaktik sok gibi çok ciddi sonuçlar dogurabilirler. Allerjiye en sik sebep olan gidalar kabuklu deniz ürünleri, balik, findik, fistik, yumurta ve inek sütüdür. Bunun disinda birçok besin de allerji yapabilir. Günümüzde besin maddelerinin hazirlanmasinda koku veya renk vermek amaciyla kullanilan çesitli kimyasal katki maddeleri vardir. Bu nedenle suni boyali gida maddelerini, öncelikle allerjik rahatsizliklari olan kisiler yememelidir. Bunlardan en sik kullanilan tartrazin (sari), amaranth (visne rengi), eritrosin (pembe), ponso 4R (kirmizi), indigotin (mavi) gibi boya maddeleridir. En sik görülen allerjenlerden söz etmis bulunuyoruz. Ancak böcek sokmalari, penisilin veya diger ilaçlar ve daha birçoklari allerjik reaksiyonlara neden olabilirler. Allerjik özelligi bakimindan liste basi ilaçlar sulfamid ve penisilin gibi antibiyotiklerdir. Bunlarin disinda da bir çok ilaç allerji yapabilir. Ilaçlar genellikle ilk kullanimda degil, tekrarlayan kullanimlarda allerjik reaksiyon gösterebilirler. En yaygin allerji sebepleri:misir, yumurta, balik, süt, findik, bugday. Siklikla allerjiye sebep olan gidalar:alkol (eriskinde), çilek, çikolata, hindistan cevizi, hardal, portakal, fistik, patates, soya (eriskinde ), domates, bira mayasi, renklendirici ve tatlandirici maddeler.

Allerjik hastaliklarda belirtiler nelerdir?

Belirtiler hastaligin tipine, agirligina ve hastanin yasina, cinsiyetine göre belirtiler degisir. Allerjik sinüzit, burun ve göz nezlesinde: Yilin belirli aylarinda veya tüm yil boyunca devam eden hapsirma, burunda kasinti, burun akintisi, burun tikanikligi vardir. Geniz akintisi, bogazda giciklanma, gözlerde yasarma, kizariklik ve kasinti, kulakta dolgunluk hisirti, kasinti, bas ve kulak agrisi, koku alma bozuklugu tat almama, sesin degismesi olabilmektedir. Anjiyonörotik ödem ve anafilakside: Tablonun agirligina bagli olarak degisen derecelerde yüzde, dudakta, dilde, bogazda aniden sisme, tikanma, ciltte solukluk, kizariklik, kasinti ve kabarikliklar, döküntüler, nefes darligi, hiriltili solunum, tansiyon düsmesi, ates, terleme, çarpinti, kalpte ritim bozuklugu, morarma, kusma, karin agrisi, ishal, havale geçirme, solunum durmasi ve ölüm olabilir. Astimda: Nefes darligi, öksürük, hiriltili solunum, gögüste tikaniklik olabilir. Bu yakinmalarin aniden ve krizler seklinde ortaya çikmasi bir müddet sonra kendiliginden veya tedaviyle düzelmesi, tekrarlamasi, gece uykudan uyandiracak sekilde olmasi çok tipiktir. Cilt Allerjilerinde: Ciltte kasinti, kurdesen denilen kabarikliklar, kirmizi renkli döküntüler, sulanma, kabuklanma, deride kalinlasma ve deride renk degisikligi görülebilir. Mide barsak kanali allerjilerinde: Bulanti, kusma, ishal, karin agrisi, istahsizlik, kilo kaybi, gelisme geriligi, kansizliga bagli halsizlik, solukluk, göz kapaklari ve bacaklarda sislikler gibi yakinmalar olabilir.

Allerjinin tanisi nasildir?

Allerjik hastaliklarda en önemli tani yöntemi deri testleridir. Kanda Ig E ölçümü, histamin salinim testi, provakasyon ve eliminasyon testleri gibi yöntemlerde kullanilabilmektedir. Allerjinin tedavisi nasildir? Allerji tedavisi 3 basmaktan oluşur;

a-Sakınma-Uzaklaşma

Allerjik hastaliklarda en önemli tedavi seklidir. Örnegin allerjik oldugunuz ilaci kullanmamaniz veya kedi-köpek tüyü allerjiniz varsa bu hayvanlari barindirmamaniz gibi. Bununla birlikte tam anlamiyla uzaklasamayacaginiz ancak ortamdaki miktarini azaltabileceginiz allerjenler de vardir. Ev tozuna sebebiyet verecek seylerin ortadan kaldirilmasi, ev tozu allerjisi olan sahislardaki hastalik belirtilerini azaltacak veya önleyecektir. Evlerde tozun azaltilmasi için alinacak önlemler asagida siralanmistir:

Sentetik yataklar, yorganlar ve yastiklar kullanilmali, devamli yikanip degistirilmeli, fermuarli hava geçirmez kiliflarla kaplanmalidir. Kus tüyü ve yün kullanilmamalidir.
Bütün kiyafetler kapali dolaplarda saklanmalidir.
Kumas perdelerin kullanimindan kaçinilmalidir. Bunlarin yerine panjur kullanilabilir. Perde kullaniliyor ise sik sik yikanmalidir.
Kumas kapli mobilyalar kullanilmamalidir. Plastik ve tahta sandalyeler tercih edilmelidir.
Battaniyeleri sicak suda her iki haftada bir yikamali ve yün battaniyelerin kullanimindan kaçinilmalidir.

H.E.P.A. filtreli hava temizleyiciler havadaki toz parçalarini temizleyebilir. Air-condition filtresi 2 haftada bir degistirilmeli veya yikanmalidir. Vantilatörler etkisizdir.
Klimalar nem ve sicakligi kontrol ettiklerinden akarciklarin büyümesini engellemektedirler.
Kumas pano, makrome gibi tozu çekecek seyleri duvarlara asmamak gerekir.
Dolaplar içi de dahil nemli bezle silinmeli, odadaki oyuncaklar (özellikle tüylü olanlari) ve kitaplar kaldirilmalidir. Yatagi düzeltirken veya yatak odasini temizlerken maske kullanmak gerekir.
Odayi nemlendirici bir alet kullaniliyorsa fazla nemden kaçinmalidir. Çünkü akarciklar en güzel %70-80 nemde büyürler. % 50 ve altindaki nem oraninda yasayamazlar.
Yatak odasindaki bütün halilar kaldirilmalidir. Yerler tahta, linolyum vb ile dösenmelidir. Islak bezle her gün yerler silinmelidir. Halilari elektrikli süpürge ile temizlemek akarciklari ortadan kaldirmamaktadir, ama azaltabilir.
Polen sezonunun basladigi bahar aylarinda özellikle sabahin erken saatlerinde pencereler açilmamalidir. Polenlerin yogun oldugu mevsimlerde disarida oynayan çocuklar eve geldiklerinde elbiselerini degistirmeli, çikarilanlar yatak odasina birakilmamalidir.
Banyolar mantarlarin büyümeleri için en uygun ortamlardir. Bu nedenle kuru tutulmaya çalisilmalidir.

B-İlaç Tedavisi

Ilaç tedavisi 3 ana grup altinda toplanir.

ANTIHISTAMINIKLER
KORTIKOSTEROIDLER
DEKONJESTANLAR

Ilaç tedavisi hastaligin dogal seyrini degistirmez. Sikayetlerin giderilmesinde olumlu etkileri olan bu tedavi kesildiginde allerjik belirtiler allerjik maddeyle temasa bagli olarak tekrar ortaya çikar.

C-Immunoterapi

(Asi tedavisi): Hastanin allerjik oldugu madde (ör: polen) düsük dozlardan baslayip giderek artirilarak cilt altina verilmeye baslanir ve vücuttaki mevcut allerjik durum ortadan kaldirilmaya çalisilir. Bu asilar çocuklari enfeksiyon hastaliklarindan koruyan asilardan farklidir. Özellikle çocuklarda daha basarili bir metoddur. Kisa ve uzun dönem tedavi metodlari vardir. Haftalik asilama ile baslanarak daha sonra asilama araliklari arttirilarak genelde 2-4 yil süren bir tedavidir. Uzun süreli tedavi daha basarilidir. Allerjiyi tamamen ortadan kaldirabilme olasiliginin olmasi, ilaç tedavisinden en önemli üstünlügüdür.